Adres:	Piet Heinkade 179, Amsterdam
Bouwjaar:	1933 – 1934
Restauratie architect:	Buro van Stigt
Oorspronkelijke architect	J. de Bie Leuveling Tjeenk
Opdrachtgever:	Stadsherstel Amsterdam NV en Stichting de Zwijger
Bouwbedrijf:	Bouwbedrijf de Nijs BV
Start bouw:	2004
Jaar van oplevering:	2006
Bijzonderheden:

Pakhuis de Zwijger

VAN KOELHUIS TOT CULTUREEL CENTRUM

Samen met Stadsherstel Amsterdam NV en Stichting De Zwijger is er aan de herbestemming van Pakhuis De Zwijger gewerkt, het markante pakhuis aan de Piet Heinkade waardoorheen het verkeer over de Jan Schaeferbrug naar het Java-eiland rijdt. Medio september 2006 is het gebouw, met een vloeroppervlakte van zo’n 5000 vierkante meter, in gebruik genomen door de Cultuurfabriek, Waag Society, het Mediagilde, Salto Omroep Amsterdam, en  het Amsterdams Fonds voor de Kunst, die garant staan voor de exploitatie van het gebouw en de culturele programmering.

Pakhuis De Zwijger werd gebouwd, in 1933-1934 naar een ontwerp van architect J. de Bie Leuveling Tjeenk en constructeur K. Bakker, als koelpakhuis waar snel bedervende waar voor langere tijd kon worden opgeslagen. Het gebouw is ontworpen in de stijl van het Nieuwe Bouwen. Bijzonder is de betonnen draagconstructie, bestaand uit paddenstoelkolommen en de aan twee zijden forse uitkragingen boven de fundering.

Pakhuis De Zwijger beleefde de afgelopen decennia roerige tijden. Het is lang gekraakt geweest, en was toen een belangrijke oefenruimte voor popmuziek in Amsterdam. Zo repeteerden er jarenlang ondermeer Herman Brood en Lois Lane. Medio jaren ’90 gaf de gemeente Amsterdam aan Pakhuis De Zwijger een culturele en publieke bestemming. De gemeente stelde voormalig Vrieshuis Amerika-bespelers, Martijn Verver en Jasper Broelman, in de gelegenheid een concept voor het pakhuis te ontwikkelen en een projectontwikkelaar aan het initiatief te verbinden. Daartoe werd in 1997 Stichting De Zwijger opgericht.

Menig plan tot herbestemming van het pand sneuvelde, en voor de stedelijke ontwikkeling van de vroegere havens van Amsterdam werd de Jan Schaeferbrug (2001) door het pakhuis aangelegd. Hierdoor werd de constructie danig op de proef gesteld. Vanaf 2000 brak er dan ook een periode van grote onzekerheid aan over het voortbestaan van het pakhuis door de problemen rondom de aanleg van de brug. Uiteindelijk werd het gebouw van sloop gered door de tussenkomst van het Cuypersgenootschap en tot Rijksmonument uitgeroepen.

Begin 2002 gaf het Project Management Bureau van de gemeente Stichting de Zwijger wederom de opdracht een haalbaarheidsstudie te verrichten. Na veel omzwervingen kwam Stichting De Zwijger, via adviseur Dieric Elders en  Andre van Stigt met Stadsherstel Amsterdam NV in contact. Na een intensieve periode van planontwikkeling verleende de Gemeente Amsterdam, na een Raadsbesluit, de benodigde subsidies (6 miljoen euro) voor de herontwikkeling van het pakhuis aan Stadsherstel, die inmiddels eigenaar van het gebouw was geworden. Samen met ons bureau zorgde Stadsherstel als opdrachtgever voor herbestemming van het koelpakhuis tot een “pakhuis voor de creatieve industrie”.

 RELATIE OPDRACHTGEVER ONTWERPER

De relatie tussen Stadsherstel en ons bureau dateert al van ver daarvoor. Wij hebben verschillende door Stadsherstel aangekochte kerken van nieuwe bestemmingen voorzien; de Vondelkerk, de Posthoornkerk en de Majellakerk waren financieel en bouwkundige moeilijke projecten die door een succesvolle samenwerking tot een zeer goed eindresultaat gebracht zijn. De andere kijk van Van Stigt en de soberder aanpak van Stadsherstel, verenigd in een soort coalitie, werpen ook bij dit project hun vruchten af. Op 15 februari 2004 wordt een haalbaarheidsstudie ingeleverd en op 6 juli 2004 stemt de gemeente met de plannen in.

 De transformatie van koelhuis De Zwijger

Pakhuis De Zwijger is, met respect voor het gesloten monumentale karakter, in een toegankelijk en in hoge mate transparant gebouw getransformeerd. Het ontwerp kent drie fragmenten. Aan de rechterzijde (vanaf de stad gezien) van het gebouw c.q. de brug zijn de entree, broedplaatsen, kantoren en horeca gesitueerd. Boven de brug zijn de drie zalen geplaatst, en links van de brug de facilitaire ruimten, kleedkamers en technische werkplaatsen; onder de brug de radio-studio’s. Verder is de plint van het gebouw in glas gezet, waardoor de entree op de begane grond en de horeca op de eerste verdieping in direct contact staan met de straat en de brug.

Publieksruimtes

Pakhuis De Zwijger beschikt nu over een middelgrote zaal voor rond de 350 personen (zittend) en twee kleine zalen, voor respectievelijk 150 en 100 personen, met bijbehorende (horeca)faciliteiten zoals twee foyers (tevens expositieruimte) en een café-restaurant op de begane grond en eerste etage.

Broedplaatsen

Van de in totaal circa 5000 vierkante meter oppervlak heeft 25% een zogenoemde broedplaats- c.q. ontwikkelfunctie. Het Mediagilde biedt plaats aan jonge en startende creatieve  op het gebied van media en technologie. De zalen en studio’s bieden presentatieruimtes voor experimenten. Voor deze vierkante meters geldt een volgens de regeling Broedplaatsen Amsterdam gereduceerde huurprijs.

Functies en faciliteiten

Pakhuis De Zwijger streeft een combinatie na van publieke functies en semi-publieke respectievelijk private werkruimten. Bij het ontwerp van het gebouw is rekening gehouden met een zeer divers gebruik van de zalen en overige publieksruimten. Er zijn geen vaste stoelopstellingen en de technische faciliteiten zijn optimaal.

Wireless internetacces is aanwezig voor bezoekers en gebruikers.

Activiteiten

De publieke activiteiten omvatten onder andere conferenties, presentaties, concerten, clubavonden, exposities, workshops, masterclasses, opnames voor radio, t.v. en internet. De partijen die in het pand werken, leveren een relevante bijdrage aan de zaalprogrammering, maar ook externe partijen (groepen en gezelschappen, universiteiten en hogescholen, producenten en festivals) kunnen gebruik maken van de zaalcapaciteit. Bij de selectie van deze gebruikers zijn een inhoudelijke relatie tot maatschappelijk culturele ontwikkelingen ,en de mate van technologische innovatie op het gebied van de media belangrijke criteria. Kortom, een plek waar innovatie voorop staat, maatschappelijke ontwikkelingen continu worden bevraagd, beleid en praktijk met elkaar geconfronteerd, grenzen tussen disciplines overschreden en het experiment niet wordt geschuwd. Ontmoeting en uitwisseling staan centraal bij de activiteiten 

Een inspirerende omgeving

Een gebouw als Pakhuis De Zwijger ontbrak  tot dusverre in Amsterdam. Het biedt enerzijds werkruimte aan jonge creatieve ondernemers die zelfstandig opereren en toch graag werkzaam zijn in een inspirerende omgeving waar ze formeel en informeel kennis en ervaring kunnen uitwisselen met ervaren geestverwanten. Anderzijds is Pakhuis De Zwijger een gebouw waarin door een combinatie van grote en kleine zalen, en studio’s met een decentrale uitloop naar kleinere ruimtes en studio’s optimale condities kunnen worden geschapen voor middelgrote en kleine conferenties, manifestaties en festivals.

Tot slot

Pakhuis de Zwijger is een bijzonder monument; niet alleen omdat het gebouw het enige pakhuis aan de Oostelijke Handelskade is dat zijn oorspronkelijke silhouet mag behouden, en niet alleen door nieuwe creatieve functie en  gebruikers, maar juist ook door de voorgeschiedenis en de bijzondere rol van de opdrachtgever in het gehele proces van sloop, redding tot realisatie.